چهره‌ زنان در آثار سینمایی اینگمار برگمان

یکی از ویژگی‌های آثار سینمایی برگمان در مواجهه با شخصیت‌های فیلم‌هایش، دقت و توجه به چهره‌هاست. در این بین چهره‌ی زنان  نسبت به مردان اولویت داشته و از نظر برگمان سرشار از ناگفته‌های قابل کشف و شهود است. وی پنج بار ازدواج کرد و برای او ارتباط با زنان محملی بود در تعمیق بخشیدن به آگاهی و دانایی‌اش در خصوص روح منحصر به فرد آنها.

کلوزآپ (نمای نزدیک) از چهره‌ی زنان برای ورود به دنیای درونی و پیچیده آنها امکانی است که در بیشتر آثار او مشهود است. چشم‌ها و حالات متنوع و گوناگون آن در غم و شادی، امید و یاس، و گویش؛ گونه‌ها و حرکات عضلانی آن، لب‌ها و خطوط و انحنا و ضخامت و یا نرمی و زیبایی آن در ابراز کلمات و سکوت؛ همگی در بیشتر آثار این هنرمند سوئدی به خوبی بیان‌گرند. 

زن‌ها کمتر سخن می‌گویند و بیشتر می‌نگرند. نمی‌توان به نگاه‌های ایشان سطحی و گذرا نگریست. گویی زن‌ها تمامی احساسات و افکارشان را در چهره و اجزای آن متمرکز کرده و به کاراکترهای مقابل و مخاطب عرضه می‌دارند.

از سوی این فیلمساز، انتخاب بازیگر هیچ‌گاه سطحی گرفته نشد. او که تجربه غنی در نویسندگی و کارگردانی تئاتر و نمایش داشت، به هیچ وجه دست به انتخاب بازیگران زنی نزد که تمایلات سطحی و اروتیک تماشاگران مرد را پاسخگو باشند. او نه در تم و موضوع، و نه در قاب‌بندی‌ و آفرینش نماها و یا گریم و طراحی لباس، از شیوه‌های رایج و غالب سینمای غرب پیروی نکرد. دستیابی به ضمیر درونی آدم‌ها و به ویژه زنان دغدغه‌ای بود که تا پایان فیلمسازی‌اش از آن عدول ننمود.

برگمان با تمهیدات سینمایی خوانش جدیدی از زن ارائه می‌کند که تنها به مدد سینما قابل نمایش است. نورپردازی، نماهای نیم‌رخ، سه ربع رخ، تمام رخ و نماهایی در آینه از چهره زنان، نماهایی پیرو جهت چشم‌ها، و نماهایی بلند از چهره‌هایی که تغییر می‌کنند، عکس‌العمل سایر شخصیت‌ها به حالات و کنش چهره‌ها؛ همگی شگردهایی است در دست هنرمند که آثار او را با دقت و وسواس به آثاری ویژه و در خور یادگیری بدل ساخته است.

***

برگمان کیست؟
ارنست اینگمار برگمان (به سوئدی: Ernst Ingmar Bergman) (زاده ۱۴ ژوئیه ۱۹۱۸ - درگذشته ۳۰ ژوئیه ۲۰۰۷) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه کنندهٔ معاصر سوئدی بود. 

در طول دوران حرفه‌ای خود ۶۲ فیلم ساخت و بیش از ۱۷۰ نمایش را کارگردانی کرد. 

او بیشترین تأثیر را بر وودی آلن گذاشت، به گونه‌ای که آلن او را بزرگ‌ترین فیلمساز می‌داند. فیلمسازان بزرگ دیگری مثل دیوید لینچ، استنلی کوبریک، رابرت آلتمن، کریشتوف کیشلوفسکی، لارس فون تریه و آندری تارکوفسکی از او به عنوان کسی که بر کارهایشان تأثیر گذاشته یاد کرده‌اند. او تأثیر زیادی بر فرهنگ و مردم سوئد گذاشت. زمانی خیابان‌های سوئد خلوت می‌شد، چرا که بسیاری از مردم پای تلویزیون می‌نشستند تا "صحنه‌هایی از یک ازدواج" را تماشا کنند. این فیلم چند قسمتی توانست درصد طلاق در سوئد را بالا ببرد؛ چرا که با دیدن این فیلم بود که بسیاری از زوج‌ها جرئت کردند حرف‌هایشان را به همدیگر بزنند. 

افراد زیر نیز از برگمان الهام گرفته‌اند:
گیرمو دل تورو: «برگمان به عنوان یک افسانه‌نویس مورد علاقهٔ من، مسحور کننده است.»
اریک رومر: «مهر هفتم، زیباترین فیلم است.»
فردریک راین‌فلت (نخست وزیر سوئد): «من باور دارم کمکی که برگمان به سینما و تئاتر سوئد کرده کار سختی است. کارهای او جاودانه است.»
برتران تاورنیه: «برگمان اولین کسی بود که متافیزیک - دین، مرگ، اگزیستانسیالیسم - را روی پرده آورد.»
نوری بیلگه جیلان: «برگمان برای من معنای زیادی دارد.»
فرانسیس فورد کوپولا، مارتین اسکورسیزی، الخاندرو گونسالس اینیاریتو، آکیرا کوروساوا، وس اندرسون، اتوره اسکولا، فدریکو فلینی، وس کریون، ریدلی اسکات، پک چن-اوک، کلر دنیس، تاکشی کیتانو

جوایز:
برگمان ۹ بار نامزد دریافت جایزهٔ اسکار بود و در ۱۹۷۱ مفتخر به دریافت جایزهٔ یک عمر دستاورد هنری یادبود ایروینگ جی. تالبرگ شد.

اسکار: (برنده جایزهٔ )
بهترین فیلم خارجی برای چشمه باکره (۱۹۶۰)
بهترین فیلم خارجی برای هم‌چون در یک آینه (۱۹۶۱)
بهترین فیلم خارجی برای فانی و الکساندر (۱۹۸۳)

برلین: (برنده جایزهٔ )
خرس طلایی بهترین فیلم برای توت‌فرنگی‌های وحشی (۱۹۵۷)
OCIC برای هم‌چون در یک آینه (۱۹۶۱)

سزار: (برنده جایزهٔ )
بهترین فیلم خارحی برای فانی و الکساندر (۱۹۸۴)

کن: (برنده جایزهٔ )
بهترین اثر طنز شاعرانه برای لبخندهای یک شب تابستانی (۱۹۵۵)
هیئت داوران برای مهر هفتم (۱۹۵۷)
بهترین کارگردان برای چهره (۱۹۵۸)
بهترین تکنیک برای فریادها و نجواها (۱۹۷۲)
«Palm of Palms»، سال ۱۹۷۷
«Ecumenical Jury»، سال ۱۹۹۸

گلدن گلوب:  (برنده جایزهٔ )
بهترین فیلم خارجی برای توت‌فرنگی‌های وجشی (۱۹۶۰)
بهترین فیلم خارجی برای چشمه باکره (۱۹۶۱)
بهترین فیلم خارجی برای همچین در یک آینه (۱۹۶۲)
بهترین فیلم خارجی برای صحنه یک ازدواج (۱۹۷۵)
بهترین فیلم خارجی برای چهره به چهره (۱۹۷۶)
بهترین فیلم خارجی برای سونات پاییزی (۱۹۷۸)
بهترین فیلم خارجی برای فانی و الکساندر (۱۹۸۴)

گلدبرگ: (برنده جایزهٔ )
بهترین فیلم برای سکوت (۱۹۶۳)
بهترین کارگردان برای سکوت (۱۹۶۳)
بهترین فیلم برای پرسونا (۱۹۶۶)
بهترین فیلم برای فریادها و نجواها (۱۹۷۲)
بهترین فیلم برای فانی و الکساندر (۱۹۸۲)
بهترین کارگردان برای فانی و الکساندر (۱۹۸۲)
بهترین فیلمنامه برای بهترین نیت (۱۹۹۲)