زنان حاضر و غایب در فیلم‌های سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر سال 1394

از روز 12 بهمن تا 22 بهمن به تماشای 25 فیلم از آثار جشنواره فیلم فجر نشستم. در خصوص کلیت 25 فیلم، نمی‌توان یک گزاره واحد و قطعی صادر کرد. زیرا موضوعات و درونمایه‌ آثار متنوع و متفاوت از یکدیگرند. در بیشتر آثار، خانواده و مناسبات درون آن فضای غالب داستانی به حساب می‌آید. به همین دلیل به راحتی می‌توان سبک زندگی فردی و خانوادگی و تعاملات افراد با یکدیگر را در فیلم‌ها مشاهده کرد. به نسبت سالهای گذشته بازنمایی سبک زندگی طبقه متوسط اجتماعی و طبقه محروم، از فراوانی بیشتری برخوردار است و زرق و برق زندگی تجملاتی کمتر به چشم‌ می‌خورد. شاید بتوان مدعی شد که هنرمندان و تهیه‌کنندگان سینما برای جلب و جذب مخاطب، تم و درونمایه‌ی آثار و نحوه حضور زنان را بیش از پیش مورد اهتمام و توجه خویش قرار داده‌اند. علاوه بر این‌، در دولت جدید، پرداختن به ارزشهای دینی و انقلابی پس از بازنمایی سبک زندگی ایرانی – اسلامی (42٪)، در رتبه دوم بالاترین فراوانی (33٪)  قرار دارد.

در تحلیل کیفی و حتی کمی آثار، نیاز به تدوین طرح پژوهشی و تحقیقاتی است. تا بتوان علاوه بر ارائه مبانی نظری، از شاخص‌ها و متغیرهای دقیق‌تری برای سنجش استفاده کرد. در این متن تلاش دارم تا فعلا برای آشنایی ضمنی خوانندگان به نحوه‌ی حضور و نقش زنان در فیلم‌ها اشارات بیشتری داشته باشم.

• چگونگی حضور زنان در فیلم‌ها:

از میان 25 فیلم، زنان در 22 فیلم (88٪) نقش‌های موثری دارند. یعنی یا داستان در مورد زنان است و یا با حضورشان بخشی از روند داستانی و یا درونمایه اثر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. از این 22 فیلم، زنان در 13 فیلم (59٪) نقش اول را به تنهایی و یا در کنار نقش اول مرد ایفا می‌کنند و در 9 فیلم (41٪) از نقش مکمل برخوردارند.

حضور موثر زنان
دلبری نفس وارونگی امکان مینا من مالاریا نیمه‌شب اتفاق افتاد آخرین بار کی سحر را دیدی؟ لاک قرمز دختر گیتا هفت ماهگی نقطه کور	بارکد سیانور خماری کفشهایم کو جشن تولد پل خواب برادرم خسرو بادیگارد اژدها وارد می‌شود
	عدم حضور موثر زنان
	ایستاده در غبار ناسور (انیمیشن) نبرد خلیج فارس 2 (انیمیشن)

• حضور فعال و منفعل زنان و دختران

در کنار حضور موثر زنان در فیلم‌ها، فعال بودن و یا منفعل رفتار کردن نیز قابل شناسایی و تفکیک است. در این نوشتار زنان و دختران فعال، به زنانی اطلاق می‌شود که در مسیر تغییر شرایط و آدم‌های پیرامون، یا مقاومت می‌کنند و یا به مبارزه‌ای آشکار دست می‌زنند. زنان و دختران منفعل نیز یا قادر به تغییر شرایط موجود به نفع خود نیستند و یا در برابر مشکلات تاب نیاورده و خود را محکوم به تحمل تلخی‌ها و ستم‌های وارده می‌دانند. در برخی از فیلم‌ها هم هر دو گروه زنان حضور دارند. مثلا در فیلم لاک قرمز، مادر پس از مدتی که از تلاش و مبارزه با شرایط بازمی‌ماند، در مسیر افول و نابودی راهی تیمارستان می‌شود اما دخترش تا آخرین لحظات دست از تقلا و کوشش برای بقا و تغییر شرایط برنمی‌دارد.

39٪ زنان در این 25 فیلم، فعالانه سعی وافر دارند که بر مشکلات فائق آیند و 61٪ قادر نیستند و منفعلانه رفتار می‌کنند.

حضور فعال	حضور منفعل
دلبری وارونگی امکان مینا من نیمه‌شب اتفاق افتاد آخرین بار کی سحر را دیدی؟ لاک قرمز هفت ماهگی کفشهایم کو برادرم خسرو بادیگارد	نفس مالاریا نیمه‌شب اتفاق افتاد آخرین بار کی سحر را دیدی؟ لاک قرمز دختر گیتا هفت ماهگی نقطه کور بارکد سیانور خماری جشن تولد پل خواب برادرم خسرو بادیگارد اژدها وارد می‌شود

 

• ایفای نقش زنان

زنان یا دارای نقش های اصلی آثار هستند و به عنوان قهرمان داستان به حساب می‌آیند و یا دارای نقش‌های مکملند. با توجه به آمار، بیشترین حجم نقش اول فیلم‌ها (59٪) به زنان اختصاص دارد و در 41٪ نیز نقش‌های مکمل را عهده‌دارند.

زنان دارای نقش اول	زنان دارای نقش مکمل
دلبری وارونگی لاک قرمز گیتا دختر نفس آخرین بار کی سحر را دیدی؟ هفت ماهگی امکان مینا من مالاریا نیمه‌شب اتفاق افتاد نقطه کور	جشن تولد پل خواب اژدها وارد می‌شود بادیگارد برادرم خسرو بارکد سیانور خماری کفشهایم کو

• نسبت زنان با مردان و مشکلات آنها

نگاه منفی و بدبینانه مردان به زنان در فیلم‌ها، از فراوانی بسیاری (41٪) برخوردار است. این نگاه در بیشتر موارد با پیش‌فرض‌های جنسیتی شکل می‌گیرد. در اندیشه مردان فیلم‌ها، گاهی جامعه و سایرین مقصرند، مثل فیلم دختر یا کفشهایم کو؟ که مردان خود را موظف به مراقب از زنان و دختران می‌دانند و گاهی همانند فیلم‌های هفت ماهگی، من، مالاریا، نقطه کور و ... خود زنان مقصر اصلی به حساب ‌می‌آیند. در این بستر، نخستین عنصری که در رفتار مردان نسبت به زنان نمایان می‌شود، خشونت علیه زنان است (80٪). خشونت آشکار علیه زنان را در این فیلم‌ها می‌توان مشاهده کرد: دختر، هفت‌ماهگی، امکان مینا، مالاریا، نقطه کور، آخرین بار کی سحر را دیدی؟ و لاک قرمز.

بدبینی نسبت به زنان	سایر مشکلات زنان
دختر آخرین بار کی سحر را دیدی؟ هفت ماهگی امکان مینا من مالاریا نیمه‌شب اتفاق افتاد نقطه کور کفشهایم کو؟	دلبری (همسر جانباز جنگ) نفس (دختران، فقر و کودکی) وارونگی (تنهایی زنی در میان جمع) لاک قرمز (زن و دختر، فقر و اعتیاد) گیتا (مادری و محرومیت از فرزند) جشن تولد (زنان و جنگ‌زدگی) پل خواب (کینه و انتقام از زنان) اژدها وارد می‌شود (عشق پنهان به زن) بادیگارد (همسر شهید و رزمنده) برادرم خسرو (مشکلات روحی زن) بارکد (دختران بازیچه دست مردان) سیانور (دختران انقلابی) خماری (مادر و فرزند معتاد)

 

در مجموع، می‌توان حضور زنان در سینمای سال آینده را پررنگ‌تر از حضور مردان دانست. این حضور هم فعالانه است و هم منفعلانه. اما فراوانی زنان منفعل و پذیرنده‌ی شرایط موجود بیشتر است. رد و اثر زنانِ خوشبخت و یا دارای احساس رضایت و شادمانی در این سینما گم شده و کمتر قابل ردیابی و مشاهده است.

لینک مطلب در خبرآنلاین