ویژگی‌های سینمای وسترن با تحلیل فیلم جویندگان

فیلم سینمایی "جویندگان" ساخته جان فورد در سال 1956 را می توان اثری ماندگار و شاهکاری برجسته از سینمای "وسترن" خواند که توانسته است بسیاری از ویژگیهای این ژانر کلاسیک را به روشنی به مخاطبان نمایان سازد.

مشخصات فیلم:

نام فیلم: جویندگان - The Searchers

کارگردان: جان فورد

تهیه کننده: ماریان سی کوپر، پاتریک فورد

نویسنده: فرانک اس ناگنت، الن لی مای

بازیگران: جان وین، جفری هانتر، ویرا مایلز

موسیقی: مکس استاینر

فیلم برداری: وینتون سی هاچ

تدوین: جک مورای

تاریخ انتشار: ۱۳ مارس، ۱۹۵۶

مدت زمان: ۱۱۹ دقیقه

کشور: ایالات متحده آمریکا

زبان: انگلیسی

داستان فیلم:

ایتن، مردی نظامی که به خانه برادرش بازگشته و با حوادث ناگواری روبرو می شود. خانواده برادرش به جز دختر کوچک خانواده و پسرخوانده ی دو رگه (مارتین)، به دست سرخپوستان کشته می شوند. ایتن به همراه مارتین جستجویی برای یافتن دختر آغاز می کنند. آنها پس از کشتن افراد قبیله ای از سرخپوستان و رهبر قبیله، دختر را آزاد کرده و به خانه بازمی گردند.

جان فورد

نقد و تحلیل فیلم

جان فورد از کارگردانان قدیمی است که توسط مبدعان تئوری مؤلف کشف، و به جهان سینمایی به عنوان یک مؤلف تمام عیار معرفی شد.

او به جهت اِلمان های مشترکی که در آثار خود دارد و به تدریج به یک سبک و یا زبانی سینمایی که منحصر به خود اوست، به عنوان مؤلف بازشناسی شد و مورد احترام و اقبال بسیاری از سینمادوستان و حتی منتقدین عصر خویش قرار گرفت.

در میان آثار متعدد و فراوان جان فورد، فیلم «جویندگان» دارای جایگاه و منزلت ویژه ای است زیرا توانسته است الگو و ساختاری بیافریند که در فیلم های ژانر وسترن بعد از خود تاثیرات بسزایی بگذارد.

علاوه بر اینها، او با اثری همانند جویندگان، بر مولفه های ژانر وسترن صحه گذاشته و به تثبیت آن یاری رساند. مولفه هایی که در این ژانر، بارها مورد استفاده قرار گرفته، اما به دلیل عدم انسجام و ترکیب بندی دقیق در تعدادی از آثار این گونه ی سینمایی، می رفت که به تدریج اصالت و هویت ژانر وسترن را مخدوش کند.

جویندگان به زیبایی و با مهارت کم نظیر کارگردان، مهر تایید و نهایی را برای تثبیت شاخصه های ژانر وسترن زد و باعث تقلید و تکریم سایر فیلمسازان قرار گرفت و به بقای این ژانر کمک فراوانی کرد.

در بررسی ویژگی های گونه ای (ژانری) فیلم جویندگان، مطابق آنچه که در کلیت آثار وسترن مشاهده می شود می توان به موارد زیر پرداخت:

قهرمان

قهرمان فیلم در سکانس ابتدایی وارد می شود و در سکانس پایانی پشت به صحنه از همگان فاصله می گیرد. قهرمانِ تنها، یکی از مولفه های ژانر وسترن است. او بدون چشم داشت خاصی و تنها به دلیل یک سری خلقیات و ارزشهای اخلاقی که به آنها پایبند است، عمل می کند، به آدم هایی که بر آنها وارد شده است، یاری می رساند و به مسیر نامعلومی که از آن آمده است، بازمی گردد.

در جویندگان، ایتن (جان وین)، از جنگ برگشته و به خانواده ی برادرش می پیوندد. ورود او با تعدی های متعدد سرخپوستان به منطقه مصادف است. زمانی این تجاوزات به قهرمان داستان، انگیزه ی حرکت و پویایی می دهد که به جز دختر برادرش، و مرد جوان دورگه درون خانواده (پسرخوانده برادر)، همه ی اعضای خانواده کشته می شوند.

قهرمان عزم سفر می کند، و ما را به یاد نظریه ی «سفر قهرمان» جوزف کمبل می اندازد. او سفری را باید آغاز کند که در انتهای مسیر حامل اندوخته ها و تجارب بسیاری باشد. معمولا تغییر شخصیت و تحول درونی قهرمان نخستین عایدی است که از چنین سفری حاصل می گردد.

اما در جویندگان، ایتن، از آنچنان توانمندی و دارایی برخوردار است که ما در طول فیلم شاهد مصرف و به کارگیری آن هستیم و تحول آنچنانی در خود او نمی بینیم. نگاه پایانی او به خانواده هایی که از تلاش و مرارتش به آرامشی نسبی رسیده اند و بازگشتش به دامن طبیعت، بیننده را قانع می کند که ایتن بیش از آنکه چیز جدیدی برای خود به دست آورد، شرایط بهتری را برای دیگران رقم زده است. او حتی به کشف نوینی از خود هم نائل نمی شود. آنچه که قهرمانی در این سن و سال نیاز دارد، رضایتمندی درونی است از رضایت دیگران.

خانواده

هسته ی اصلی داستان وسترن را خانواده تشکیل می دهد. در جویندگان، وجود خانواده موجود بر باد می رود و کل حوادث و اتفاقات در مسیر تداوم و بازسازی یا جایگزینی آن قرار می گیرد. در کنار آن، خانواده ی جوان تری هم در حال شکل گیری است. برآیند همه نیروهای حاضر در داستان، در خدمت تثبیت مجدد و تحکیم خانواده است. حتی توجه و جستجو برای یافتن میراث خانواده که در این فیلم، دختر گمشده است، با چنین رویکردی صورت می پذیرد.

آداب و رسوم درون خانواده، که بارزترین نمود آن روابط آدمها در زمان خوردن و آشامیدن بر سر میز غذا و یا زمان خواب است، مفصل تر از همیشه پرداخت می شود. ارتباط افراد در این شرایط با ریزبینی و نکته سنجی بیان می گردد و بر بیننده مسلم است که اینجا تنها جایی می تواند باشد که جهان هستی آرامش و طمانینه می یابد و برای حفظ آن حتی باید از جان گذشت.

وقتی خانواده نابود می شود، آغازی است برای بسیج همه ی امکانات و توانمندی ها، در مسیر ساخت دوباره ی آن. در جویندگان هم خانه می سوزد و هم اعضای خانواده می میرند و فقط از آن، دختری که مظهر باروری و تداوم نسل است و پسری که هرچند دو رگه است اما در از میان بردن تضادهای موجود در جامعه و تداوم شکل آمریکایی خانواده تلاش می کند، باقی می مانند. دیگر باید از تقابل نژادی و کشت و کشتاری فرسایشی و طاقت فرسا، به سمت زندگانی مسالمت آمیز حتی با تلفیق نژاد و قومیت تغییر مسیر داد تا دوباره خانواده شکل بگیرد و نهاد بنیادین آن در ساماندهی جامعه نقش اصلی اش را ایفا کند.

زنان برای این کار بهترین افرادی هستند که به آشفتگی و نابسامانی دنیای خشن و درنده خوی مردان افسار زده، و همه ی نیروهای طبیعی و جنسیتی را در خدمت شکل گیری و انسجام خانواده به کار می گیرند. عشق و ابراز محبت یا محصول وضعیت تثبیت شده است و یا موتور محرک برای آفرینش چنین شرایطی. مارتین اول به عشق خواهر، که در بستر خانواده شکل گرفته، تن به سختی می دهد و سپس به خاطر نهال مهری که میان او و همسر آینده اش جوانه زده است، سعی می کند پیروزمندانه به خانه بازگردد.

علاوه بر اینها، در بیشتر موارد از نماهایی که از خانه به عنوان مامن و مسکن زندگی گرفته می شود، سقف خانه، حضور دائمی دارد. سقف خانه، سرپناهی است برای در امان ماندن و لذت بردن از روابط. وقتی که شخصیت های داستان در خانه هستند سقف خانه به آنها و به بیننده احساس امنیت و آرامش می بخشد و وقتی در بیرون خانه حضور دارند، آسمان نامحدود که در نماهایی سه چهارم قاب تصویر را به خود اختصاص می دهد، خودنمایی می کند. جهان بیرون از خانه، امکان حرکت و جولان به مردان می دهد، و امید به بازگشت را بر زنان ارزانی می دارد.

مراسم و آیین ها

مراسم جزء لاینفک زندگی سنتی است. تمامی ساختار ژانر وسترن، چه در محتوا و چه در شکل، مبتنی بر سنت است. سنت داستان گویی و روایت، سنت شخصیت پردازی و قهرمان و ضدقهرمان، سنت تضاد خیر و شر، سنت پایبندی به اخلاق و زندگی انسانی، سنت نگرش به زندگی مادی و متافیزیک و ...، همگی در ژانر وسترن از جایگاه مهم و والایی برخوردارند. مراسم و آیین، که بخش اساسی این سنت هاست در جای جای فیلم جویندگان، نمایان می شود.

از آداب غذا خوردن بر سر میز، آداب استقبال از مهمانان و یا مردان، مراسم عزای خانواده ی کشته شده و دعا خواندن بر سر مزارشان، مراسم عروسی و آداب لباس پوشیدن کشیش و آمادگی برای خواندن خطبه ی عقد، تا مراسم جدال و زد و خورد دو داماد بر سر یک عروس، همگی دارای قاعده و ضوابط تعریف شده ای است که باید مراعات شده و به بهترین نحو، اجرا گردند.

اصرار فیلمساز بر بازنمایی مراسم، هم از خصوصیات هنرمندانه اوست و هم از ویژگی های ژانر وسترن که در جویندگان و دیگر آثار جان فورد، بروز و ظهور آشکاری دارد. اگر به کلیت فیلم هم توجه و دقت لازم را مبذول کنیم، جستجوی جویندگان برای یافتن و بازگرداندن دختر گمشده نیز، مراسمی است که در دل خود خرده مراسم بسیاری را جای داده و به کل اثر ساختار کلاسیک و منظمی بخشیده است زیرا نظم و انضباط و تقدم و تاخر در انجام مراسم و دقت در جزئیات به همراه احترام به قواعد، از ضروریات آن محسوب می شود.

کمیّت

در ژانر وسترن ما هیچگاه با صفت هایی همچون انبوه و فراوانی بسیار، مواجه نیستیم. همه چیز در حداقل ممکن وجود دارد و آدمها بر سر این حداقل ها در کشمکش و تعاملند. چند کلبه و یک خیابان که پیرامون آن را مزارعی پراکنده با کلبه هایی تک افتاده، تشکیل می دهد. یک کلانتر و یک بانک و یک کافه و یک قهرمان و به تبع آن، یک ضدقهرمان.

در جویندگان، مرد مسنی در موقع نیاز کشیش است و در شرایط خاص کلانتر. یک خانواده که محور داستان است و به محض متلاشی شدن، خانواده ی دیگری جایگزین آن می شود. دو دلداده ای که در حسرت تشکیل زندگی آتی سال ها به انتظار نشسته اند. منطقه جغرافیایی که حتی در مسیر جستجوی بلندمدت، یکسان است و فقط با تغییر فصول شکل و شمایل عوض می کند. و جالب تر آنکه یک آسمان داریم و یک دختر نوجوان و یک دختر دم بخت و یک معلم بازنشسته. در نهایت یک ماجرا و یک روایت سرراست، با کمترین خرده پیرنگ، که از سادگی و شیرینی خاصی برای عامه تماشاگران برخوردار بوده و از هرگونه پیچیدگی و معماپردازی مبراست.

فردیت

فردیت موجود در وسترن، یکی دیگر از ویژگی های این ژانر است. آدمها هر چند در بستر و محیط خانواده و جامعه رشد می یابند و زندگی می کنند، اما هر یک از فردیتی منحصر به خود برخوردارند. به همین دلیل است که شخصیت پردازی در وسترن از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. پرداخت یکایک شخصیت ها و بازنمایی تیپ ها و الگوهای تکرارشونده نیز بیشتر از نمایش جزئیات اجتماع و ارزش و اعتبار جامعه، معلوم است.

در جویندگان، همه ی زنها و مردان و حتی کودکان، دارای خصوصیات و خصلت های یکسان شده ای که به علائق و احساسات آنها بی توجه باشند، نیستند. قهرمان داستان جویندگان حتی شبیه قهرمانان دیگر آثار وسترن نیست. او اجازه نمی دهد که افکار و امیالش را جامعه و قواعد و ضوابط غیرمنعطف اجتماعی نادیده بگیرد. در برابر کشیش می ایستد و وقتی مقاومت جمع را مشاهده می کند، وعده ی اثبات و حقانیت دلایل و تفکرات خود را می دهد.

همه آدمهای فیلم از میزانی از آزادی و ایده آلهای فردی بهره مندند. پیروی از جمع را به امید تحقق آرمانهای فردی می پذیرند و اگر گله و شکایتی داشته باشند تا جایی پیش می روند که فردیت آینده شان در فضای ناامنی و تزلزل به سر نبرد.

ایتن و مارتین در روند سفر و جستجو، زمانی به خواسته های هم تن می دهند که جمع شان، منافع و امیال فردی شان را از خطرات مصون بدارد.

نوعروس منتظر، تا زمانی که احساس می کند مورد محبت و عشق مارتین قرار دارد و آینده شیرین و دلخواهی در انتظار او است، تحمل می کند و دم فرو می بندد، اما وقتی متوجه ارتباط مارتین با زن سرخپوستی می شود و امید خود را به زندگی مشترک با او از دست می دهد، زمام زندگی اش را دراختیار گرفته و می خواهد با مرد دیگری ازدواج کند. جدال دو خواستگار بر سر او، در عین خشونت، رویداد جذاب و دلنشینی برای او به حساب می آید.

در مجموع، جویندگان به عنوان اثری ماندگار در ژانر وسترن و شاهکاری کم نظیر در سینمای کلاسیک و جان فورد، نه تنها پایبندی و التزام خود به ژانر وسترن را به همراه دارد، بلکه بر امکان خلاقیت و آفرینشی متفاوت در بستر این گونه ی پرمخاطب سینمایی، پافشاری می کند.